ลูกเครียดหรือแค่ดื้อ สัญญาณสุขภาพจิตในเด็กที่ไม่ควรมองข้าม
ใครที่ชอบบ่นว่าลูกดื้อ ลองมาเช็คกันดูหน่อยว่าจริงๆ แล้วลูกดื้อ หรือว่าเขากำลังเครียดกันแน่ กับพญ.ลลิต ลีลาทิพย์กุล' กุมารแพทย์ด้านเวชศาสตร์และวัยรุ่น อาจารย์ประจำภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทย์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
เป็นเด็กก็เครียดได้
ใช่แล้ว! เด็กก็เหมือนกับผู้ใหญ่นั่นแหละ เด็กๆ สามารถรู้สึกเครียดได้เป็นเรื่องปกติ แต่ด้วยความเป็นเด็กบางทีเขาอาจจะยังไม่รู้ว่าจะสื่อสารออกมายังไงว่าเขากำลังเครียดอยู่ เพราะฉะนั้นคุณพ่อคุณแม่ควรที่จะคอยสังเกตอาการของลูกน้อย เมื่อไหร่ที่เขาเริ่มเปลี่ยนไป หรือมีการเปลี่ยนแปลง นั่นอาจเป็นสัญญาณของความเครียดได้
สัญญาณอันตราย ที่บอกว่าลูกน้อยอาจกำลังเครียด
แต่คุณพ่อคุณแม่จะรู้ได้ยังไงว่าสัญญาณแบบไหนที่แปลว่าลูกกำลังเครียด คุณหมออธิบายว่าสัญญาณของความเครียดอาจแบ่งออกได้เป็น 3 ด้านคือ
เด็กที่เครียดจะเริ่มมีอารมณ์ที่เปลี่ยนไป จากเด็กที่เคยร่าเริงมากๆ ก็เริ่มกลายเป็นคนเก็บตัว ไม่ยุ่ง ไม่สุงสิงกับใคร หรือเด็กบางคนจากที่เคยชอบเล่นกับกลุ่มเพื่อนก็กลายเป็นชอบอยู่คนเดียว ซึ่งคุณหมอได้แนะนำว่าสิ่งที่จะสังเกตง่ายๆ คือเมื่อไหร่ที่อารมณ์ของลูกดูถดถอย ต้องเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิด เพราะเป็นไปได้ว่าเขาอาจจะกำลังเครียด
ไม่ว่าจะเป็นการกิน การนอน คุณพ่อคุณแม่จะสังเกตได้ว่ารูปแบบเริ่มที่จะเปลี่ยนไป จากเป็นเด็กกินข้าวเยอะ ก็กลายเป็นไม่ค่อยกินหรือไม่กินข้าว หรือในบางรายอาจเป็นไปได้ว่ากินเยอะกว่าเดิมอย่างเห็นได้ชัด อย่างในเคสของวัยรุ่นที่มีปัญหาซึมเศร้า บางคนอาจจะกินเยอะขึ้นมาก เหมือนเวลาเครียดก็จะกิน หรือการนอนก็จะคล้ายกับผู้ใหญ่เลยคือ นอนไม่หลับ มีฝันร้ายในตอนกลางคืน
จากที่เคยเป็นเด็กอารมณ์ดี เชื่อฟัง ก็กลายเป็นดื้อ ต่อต้าน อาละวาด เรียกว่ามีพฤติกรรมที่ถดถอย จากที่เคยช่วยเหลือตัวเองได้ทุกอย่าง จู่ๆ ก็กลายเป็นทำอะไรไม่เป็น ทำอะไรไม่ได้ขึ้นมาซะอย่างนั้น ให้คุณพ่อคุณแม่สันนิษฐานไว้ก่อนได้เลยว่าลูกอาจจะกำลังเครียดกับอะไรบางอย่างอยู่ก็เป็นได้
รับมืออย่างไร...ในวันที่ลูกเครียด
คุณหมอแนะนำว่า ถ้าพบว่าลูกเครียด สิ่งที่คุณพ่อคุณแม่ควรทำเพื่อรับมือกับความเครียดของลูกอย่างเหมาะสม นั่นก็คือ
ส่วนใหญ่นั้นความเครียดของเด็กมักเกิดแบบมีสาเหตุ ซึ่งสาเหตุที่พบได้บ่อยๆ มักจะมาจากสิ่งแวดล้อม เช่น มีปัญหาเกิดขึ้นในครอบครัว พ่อแม่ดุ หรือลงโทษเยอะเกินไป หรือแม้กระทั่งเห็นพ่อแม่ทะเลาะกัน ก็อาจกลายเป็นความเครียดของลูกได้ ดังนั้นเราต้องหาให้เจอว่าสาเหตุของความเครียดของลูกนั้นเกิดจากอะไร เพื่อที่จะได้แก้ไขอย่างตรงจุด บางคนอาจจะเป็นปัญหาที่เกิดมาจากเพื่อน ครู หรือที่โดนกันเยอะมากคือโดนบูลลี่ โดนแกล้งที่โรงเรียน หรือเจอสถานการณ์ที่ต้องมีการปรับตัว หรือเจอกับการเปลี่ยนแปลงบางอย่าง เช่น มีใครในบ้านที่จากไป ก็เป็นความเครียดของเขาได้เหมือนกัน
บางทีเราเองที่เป็นผู้ใหญ่ เวลาเครียดยังอยากได้คนคุยด้วย คนที่รับฟัง บางครั้งแค่มีคนฟัง ความเครียดนั้นก็หายไปแล้ว 50% ดังนั้นคุณพ่อคุณแม่ต้องเป็นพื้นที่ปลอดภัยให้กับลูก ชวนลูกคุย และเวลาคุยแนะนำให้ฟังลูกเยอะๆ อย่าเพิ่งพูดแทรกหรือว่าสอนตลอดเวลา คุณพ่อคุณแม่ต้องฟังเพื่อให้ได้ยินในสิ่งที่เขาต้องการจะสื่อข้างใน คุณหมอบอกว่าคุณพ่อคุณแม่ที่ฟังเป็น ลูกจะมีเรื่องมาเล่าให้ฟังตลอดเวลา และเมื่อเกิดปัญหาก็จะสามารถช่วยกันจัดการได้อย่างถูกต้องและเหมาะสม
นอกจากนี้คุณหมอแนะนำว่าสิ่งที่จำเป็นไม่แพ้กันก็คือหมั่นสังเกตพฤติกรรมและเมื่อรู้สึกว่าไม่สามารถรับมือได้ให้ขอคำปรึกษาจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเพื่อหาทางรับมืออย่างเหมาะสม
